اردویسین در البرز – آذربایجان

در البرز –آذربایجان، نهشته‎های اردویسین رخنمون متعدد، ولی گسترش محدود دارند و در همه جا پس از یک ایست رسوبی، به طور هم‎شیب، بر روی سنگ‎های کامبرین و یا قدیمی‎تر قرار دارند. در این نواحی (البرز – آذربایجان) سه واحد سنگ‎چینه‎ای « لشکرک »، «عضو 5 سازند میلا » و « سازند قلی » نشانگر ردیف‎های اردویسین ‎اندکه از میان آنها سازند لشکرک کاربرد بیشتری دارد.سازند لشکرک : با 175 متر ضخامت، توسط گانسر و هوبر (1962) شناسایی و توسط گلاس (1965)، در خاور قلة لشکرک (شمال طالقان، باختر کلاردشت) مطالعه و معرفی شده که مرز زیرین آن با سازند لالون گسلی و در بالا با سازند آهکی مبارک (کربنیفر) پوشیده می‎شود. بُرش الگوی سازند لشکرک متشکل از سه واحد زیر است.

1- 95 متر، شیل و ماسه سنگ با یک افق 60 متری از دولومیت زرد تا سُرخ چرت‎دار بدون فسیل در قاعده.

2- 25 متر، سنگ‎آهک گره‎دار به رنگ سُرخ همراه با تناوبی از مارن، دارای تریلوبیت، سیستویید و بازوپا.

3- 55 متر، تناوبی از شیل و ماسه‎سنگ همراه با لایه‎های نازکی از سنگ‎آهک بی فسیل (در بالا).دولومیت‎های چرت‎دار واحد پایینی با ردیفی از ماسه‎سنگ کوارتزی پوشیده می‎شود و با تناوب‎های شیل و ماسه‎سنگ ادامه می‎یابد. 60 متر دولومیت چرت‎دار بُرش الگو در همه جا وجود ندارد و به دو طرف، پس از نازک شدن از بین می‎رود و سازند لشکرک بیشتر با افق ماسه‎سنگ کوارتزی سفیدرنگ آغاز می‎شود. به نظر می‎رسد دولومیت‎های چرت‎دار مورد سخن بخشی از سنگ‎های کامبرین (سازند میلا) هستند و لذا شایسته است از سازند لشکرک حذف گردند. بر اساس سنگواره‎های موجود، به ویژه Orthia, Michelinoceras sp., Orthoceras sp., Endoceras sp. سن سازند لشکرک اردویسین پیشین تا میانی است.

« عضو 5 سازند میلا »، 129 متر شیل، ماسه‎سنگ و سنگ‎آهک‎های نازک لایه است که با افقی از کوارتزیت سفیدرنگ آغاز می‎شود و ارتباط ناپیوسته‎ای با عضوهای کهن‎تر سازند میلا دارد. ویژگی‎های سنگی و سنی این عضو مشابه سازند لشکرک است به همین‎رو، کمیتة ملی چینه‎شناسی ایران استفاده از واژة عضو 5 سازند میلا را توصیه نمی‎کند و نظر بر این است که در تمام نقاط البرز – آذربایجان به سنگ‎های اردویسین، سازند لشکرک گفته شود.

سازند قلی (Qelli Fm): در 50 کیلومتری جنوب باختری شهرستان بجنورد، در زیر شیل‎ها و ماسه‎سنگ‎های سبزرنگ اردویسینحدود 160 متر آگلومرا به رنگ سبز روشن همراه با سنگ‎های آتشفشانی قلیایی وجود دارد. حضور آتشفشانی‎‎های یاد شده سبب گردیده تا افشار حرب (1373) از نام سازند قلی استفاده کند که شامل سه بخش جداگانه است:بخش پایینی با 262 متر ضخامت شامل آگلومرا، سنگ‎های آتشفشانی قلیایی، سنگ‎آهک، شیل و شیل آهکی است.بخش میانی با 412 متر ضخامت شامل شیل، ‎ماسه‎سنگ، سیلت سنگ قهوه‎ای، سیلت آهکی و شیل میکادار است.بخش بالایی با 224 متر ضخامت شامل شیل سیلتی، ‎ماسه‎سنگ، سیلت ماسه‎سنگی و شیل است. جدا از بُرش الگو (روستای قلی – باختر اسفراین) سازند قلی را می‎توان در نواحی سالوگ، گزن، جلگة شقان، جنوب خاوری گرگان دید. در بین روستاهای خوش ییلاق و تیل‎آباد (در امتداد راه شاهرود به آزادشهر) 115 متر تناوب شیل و ماسه‎سنگ میکادار به رنگ خاکستری زیتونی وجود دارد که در قاعدة آن 65 متر بازالت و آگلومرا دیده می‎شود (اشتامفلی، 1974). می‎توان این مجموعه را با سازند قلی مقایسه کرد. ساخت‎های رسوبی، دانه‎بندی تدریجی، قالب حفر شدگی‎های قاشقی و شیاری، لایه‎بندی مورب، چین‎های لغزشی، لایه‎بندی پیچیده و چرخه‎های کامل و ناقص بوما سبب شده تا لاسمی (1379)، انباشتگی سازند قلی را در یک دریای ژرف و توسط جریان‎های توربیدیتی بداند.لازم به ذکر است که گدازه‎های اردویسین محدود به البرز خاوری نیست. در ناحیة کلور از توابع خلخال، گدازه‎های زیردریایی، به رنگ سبز تیره، وجود دارد که تناوب‎های کربناتی درون آن حاوی کنودونت‎های اردویسین است (حمزه‎پور، 1970).